Những năm gần đây, phong trào startup (khởi nghiệp) của các bạn trẻ Việt Nam ở các thành phố lớn nổi lên rầm rộ như nấm sau mưa. Đây là một tín hiệu đáng mừng vì nó chứng tỏ các bạn trẻ hiện nay năng động và độc lập hơn các thế hệ thanh niên trước kia chỉ thích chăm chăm tìm một chân biên chế trong các công ty nhà nước. Tuy nhiên, có một thực tế mà cho dù bạn là người ủng hộ hay phản đối việc startup này thì bạn cũng khó có thể phủ nhận: Hầu hết các startup này đều mang tính chất sớm nở tối tàn. Có những startup lúc đầu thì rầm rộ lắm, thu hút rất nhiều sự chú ý của giới truyền thông nhưng chỉ một thời gian ngắn thôi đều lẳng lặng biến mất như chưa từng xuất hiện trên đời. Từ phong trào bán một món ăn vặt nào đó kiểu cóc lắc, xoài lắc, trà sữa, cà phê… cho đến các startup bán những món trang sức làm thủ công, quần áo… cho đến những công ty tư nhân… Rất hiếm các startup này có thể đi tới một bước phát triển vững chắc và mạnh mẽ hơn để trở thành một doanh nghiệp lớn.
Vậy thì nguyên nhân nào đã khiến cho các startup khó có thể duy trì hoạt động để tồn tại và thành công? Các buổi nói chuyện truyền cảm hứng về việc startup chẳng phải là rất thuyết phục và hứa hẹn đó sao? Những cuốn sách best-seller về vấn đề khởi nghiệp chẳng phải rất hữu ích trong việc củng cố giấc mơ của những bạn trẻ mơ mộng trở thành Bill Gates hay Warren Buffet tương lai của Việt Nam đó sao? Ở Việt Nam, tầng lớp đại gia không phải là hiếm. Điều này thôi thúc khát vọng khởi nghiệp để thành đạt và làm giàu ở rất nhiều các bạn trẻ. Có một sự thật phũ phàng mà các bạn trẻ thừa mơ mộng nhưng thiếu kinh nghiệm, trong cơn say mộng khởi nghiệp, thường hay quên đó là khoảng cách giữa sách vở và thực tế là rất lớn. Đến khi đụng chạm với những trở ngại và thử thách trong thực tế, các bạn trẻ mới có thể hiểu rằng những gì học ở đại học hay những buổi thuyết giảng về startup mà các bạn hào hứng tham gia không bỏ sót dịp nào đều không trang bị cho họ.
Nếu bạn đang ôm ấp hoài bão startup, hãy cân nhắc kỹ những điều sau đây. Còn nếu bạn đã từng startup và thất bại, hãy nghiền ngẫm lại những điều này để xem đó có phải là những lỗi lầm bạn từng mắc phải hay không?
1. Các startup hầu hết đều mang tính tự phát mà không có những kế hoạch cụ thể:
Các startup của các bạn trẻ hiếm khi có một kế hoạch hoạt động nghiêm túc cho tương lai mà chủ yếu theo hứng: thấy người khác làm được, mình cũng bắt chước làm theo và cái gì càng nhiều người theo thì mình lại càng muốn chạy theo số đông đó. Chỉ cần một câu nói bâng quơ của một người nào đó kiểu: “Ê tao thấy làm cái đó có ăn lắm!” hoặc: “Cái đó đang là hot trend của năm” là khối người sẽ nhào vô để làm với một suy nghĩ hết sức đơn giản: mình sẽ thành công. Thậm chí nhiều người chưa kịp tìm hiểu kĩ gì về việc mình làm cũng lập hội này nhóm kia rất xôm tụ để rồi rã đám nhanh không kém.
Có hai điều các bạn trẻ cần suy nghĩ kỹ trước khi startup. Một là hãy tìm hiểu thật kỹ việc mình muốn làm, đừng thấy người ta mình làm cũng làm. Chính sự thiếu hiểu biết sẽ giết chết nhiệt huyết của bạn ngay từ lúc bắt đầu. Và hai là, chịu khó tìm con đường vắng, ít người đi để đi. Đừng đi những con đường đã có quá nhiều người chen chân vào. Việc đi trên con đường riêng của bạn bắt buộc bạn phải đầu tư nhiều hơn, động não nhiều hơn, hoạt động nhiều hơn nhưng điều đó có nghĩa là bạn học được nhiều hơn và có bản lĩnh kinh nghiệm hơn. Con đường mòn dễ đi thường ít khi dẫn đến thành công.
2. Người lãnh đạo non kém và thiếu kinh nghiệm thực tế:
Muốn làm chủ, trước tiên hãy học cách làm một người làm công tốt. Bạn học giỏi nhất trường và tốt nghiệp với bằng quản trị kinh doanh loại giỏi thì đã sao? Bạn có bố mẹ giàu có sẵn sàng giúp vốn cho bạn thì đã sao? Bạn có một số bạn bè cùng chung chí hướng? Bạn đã tham gia rất nhiều buổi nói chuyện của những chuyên gia startup và nghiền ngẫm gần như thuộc lòng những cuốn sách dạy làm giàu của Jack Ma hay Richard Branson? Nhưng bạn đã từng bao giờ đi làm cho một công ty với tư cách là một nhân viên bình thường chưa? Bạn đã từng xử lý những sự cố phát sinh trong công việc? Bạn đã từng tiếp xúc với đối tác kinh doanh để thương lượng? Bạn có từng quản lý một nhóm nhân viên nhỏ hiệu quả? Bạn có hiểu tâm lý nhân viên hoặc tâm lý khách hàng? Có hàng chục vấn đề khác mà tôi bảo đảm sách vở nhà trường thậm chí là các talk show dạy startup không thể dạy hết cho bạn vì chúng muôn hình vạn trạng và cần phải trải nghiệm thực tế thậm chí là phải thất bại để có thể học được bài học cho bản thân. Trước khi nghĩ đến việc tự mình khởi nghiệp, hãy bỏ ra ít nhất một vài năm để đi làm công và tích lũy kinh nghiệm cho riêng mình. Những ông chủ giỏi đều bắt đầu từ những nhân viên giỏi.
3. Thiếu sự phân công nhân sự, tinh thần trách nhiệm và kỷ luật:
Khi đã hoạt động theo team cho dù là vì lợi nhuận hay phi lợi nhuận, ngắn hạn hay dài hạn thì kỷ luật và tinh thần trách nhiệm vẫn là điều cần thiết. Kỷ luật ở đây bao gồm việc phân công nhân sự rõ ràng để mọi người biết trách nhiệm của mình, quy định về những gì được làm và không được làm và chế tài xử phạt khi sai phạm cũng như quyền lợi hoặc khen thưởng nếu thành viên đó làm tốt nhiệm vụ. Tất cả những vấn đề này phải được bàn luận công khai và được thỏa thuận giữa các thành viên trong nhóm, nếu cần phải có hợp đồng để bảo chứng tránh sự nuốt lời hoặc thoái thác trách nhiệm kiểu “cha chung không ai khóc”. Hãy nhớ rằng cho dù là bạn bè thân thiết đến đâu thì trong công việc cũng cần có sự phân công trách nhiệm minh bạch và nghiêm túc. Sự cả nể trong tình bạn là một điều cực kỳ có hại đối với công việc làm ăn nghiêm túc. Từ một việc nhỏ như tổ chức một nhóm cắm trại cho tới việc lớn như lập một doanh nghiệp, nếu mọi thứ không rõ ràng từ đầu thì khi có sai phạm, chỉ việc ngồi cãi nhau và đổ tội cho nhau cũng đủ cho kế hoạch phá sản.
4. Mơ mộng quá mức và ảo tưởng sức mạnh:
Khi bắt đầu tham gia một nhóm nào đó, tôi rất dị ứng khi phải nghe những kẻ ba hoa khoác lác đặt mục tiêu không tưởng so với điều kiện và trình độ thực tế. Đó là những kẻ “chưa đỗ ông nghè đã đe hàng tổng”, thiếu tầm nhìn và không có trách nhiệm với lời nói của mình. Đành rằng làm bất cứ một điều gì, ta đều phải đặt ra mục tiêu phát triển và tầm nhìn chiến lược để phấn đấu. Nhưng mục tiêu và tầm nhìn đó không thể là những cái bánh vẽ mà phải dựa trên những tiềm năng thực tế. Một kế hoạch muốn đi xa hơn thì phải có một cái nền móng vững chắc trước đã. Các bạn trẻ làm startup hãy nghĩ tới việc làm thế nào để duy trì hoạt động của công ty non trẻ của mình trong vòng 6 tháng hoặc 12 tháng trước khi nói đến chuyện phát triển nó thành một tập đoàn. Có rất nhiều vấn đề mà các bạn phải lo trong thời gian đầu startup: khi nào thì có thể hoàn vốn? tìm nguồn khách hàng và nguồn cung cấp nguyên vật liệu ở đâu? kế hoạch quảng bá tiếp thị sản phẩm đã hiệu quả chưa?
5. Chỉ nghĩ đến thành quả mà không lường trước hậu quả:
Tôi luôn lấy câu ngạn ngữ tiếng Anh “Hope for the best but don’t forget to prepare for the worst” (Cứ hi vọng điều tốt nhất nhưng đừng quên chuẩn bị cho những điều xấu nhất) làm kim chỉ nam trong cuộc sống của mình . Khi ngồi bàn một kế hoạch chung nhất là khi gặp những người cùng chí hướng, chúng ta hay rơi vào tình trạng cao hứng chỉ nói đến thành công nhưng ít khi nghĩ đến thất bại. Nhưng có mấy ai đủ tỉnh táo để suy nghĩ nghiêm túc rằng nếu thất bại tôi phải chịu gì và anh phải chịu gì? Tổn thất khi thất bại sẽ như thế nào và ai là người gánh lấy? Thực tế cho thấy một điều, với kinh nghiệm non yếu, tổ chức lỏng lẻo và không có kỷ luật, các đội nhóm và phong trào trước sau gì cũng tan rã. Việc có một backup plan (kế hoạch dự phòng) là điều hết sức cần thiết nếu mọi việc không xảy ra như ý. Một công ty nếu sau khi khai trương hoạt động không như ý sẽ duy trì bao lâu trước khi đóng cửa, tài sản của công ty sẽ thanh lý thế nào, những người liên đới sẽ được bồi thường hoặc phải chịu trách nhiệm thế nào, làm thế nào để tổn thất và hi sinh ít nhất. Không dự tính được những điều đó, việc startup của bạn chắc chắn sẽ gặp nhiều rắc rối vì những vấn đề phát sinh ngoài ý muốn. Không hiếm những trường hợp bạn bè thân thiết sau khi cùng nhau startup thất bại đã trở mặt thành thù.
6. Thiếu nguồn tài chính để duy trì hoạt động:
Chúng ta rất hay ngại nói đến chuyện tiền bạc nhất là khi bạn bè hoặc người thân hợp tác làm việc với nhau. Nhưng các bạn phải hiểu một quy luật bất di bất dịch của cuộc sống: “Có thực mới vực được đạo.” Khi các bạn là sinh viên được cha mẹ lo từ A-Z, việc các bạn xả thân làm công tác thiện nguyện là dễ dàng vì bạn vẫn có tiền đóng tiền học, về nhà đói có cơm để ăn, thậm chí nếu bạn bị tai nạn hoặc ốm đau thì vẫn có cha mẹ lo. Nhưng khi các bạn nghĩ đến việc làm ăn thì tất cả những gì bạn làm đều phải cân nhắc cẩn thận. Cho dù bạn sẵn sàng chịu thiệt thòi cũng không có nghĩa bạn bắt những người cộng tác với bạn chịu thiệt như bạn. Khi bắt đầu vào làm, mọi người sẵn sàng chịu thiệt một tí, hy sinh một tí vì mục đích chung. Nhưng về lâu về dài, không ai có thể tiếp tục hy sinh quyền lợi của mình mà không thấy được một lợi ích gì từ việc đóng góp cho team. Cha mẹ bạn có thể hỗ trợ vốn cho bạn lúc đầu để khởi nghiệp, nhưng đừng bắt họ phải tiếp tục rót tiền cho bạn nếu công ty bạn chỉ có lỗ mà không có lời. (còn tiếp)
