III. Làm thế nào để hạn chế việc bị cảm tính lấn át lý trí?
Để thay đổi một thói quen cố hữu về cách suy nghĩ hoặc hành động là một điều không hề đơn giản vì nó đòi hỏi sự nỗ lực và kiên nhẫn trong một thời gian rất dài. Tuy nhiên để trưởng thành thực sự, các bạn trẻ cần phải tập thay đổi tư duy của mình theo hướng duy lý hơn là bị cảm tính chi phối. Hãy học tập và rèn luyện những loại tư duy sau đây để vì chúng sẽ giúp bạn hạn chế được việc bị cảm xúc lấn át lý trí nhất là khi phải quyết định những vấn đề quan trọng trong cuộc sống:
1. Tư duy logic: Tư duy logic giúp con người phân tích vấn đề một cách sắc bén dựa trên lý tính chứ không theo cảm tính. Tư duy logic dựa trên những điều kiện khách quan bên ngoài để giải thích tại sao việc đó lại xảy ra, hai sự việc này liên quan hoặc sẽ tác động tới nhau như thế nào, hậu quả hoặc kết quả khi làm một việc nào đó. Tư duy logic bắt buộc con người phải truy nguyên nguồn gốc, phân tích các thông tin có được và cân nhắc lợi hại để có thể đưa ra kết luận chuẩn xác nhất. Người có tư duy logic quan trọng đúng hay sai chứ không phải thắng hay thua. Hãy tập nhìn nhận và phân tích một vấn đề ở nhiều góc độ khác nhau trước khi rút ra kết luận về nó. Đừng kết luận vội vã khi chưa hiểu thấu đáo vấn đề. Thói quen đọc sách cũng giúp mở mang kiến thức và rèn luyện tư duy logic, nhất là những sách có giá trị: sách khoa học, tâm lý, triết học và những tác phẩm văn học cổ điển. Khi biết suy nghĩ một cách logic, con người sẽ thoát khỏi lối tư duy cảm tính, võ đoán, lý sự cùn cũng như khôn lỏi.
2. Tư duy phản biện: Phản biện có nghĩa là dùng lý lẽ chính đáng để tranh luận và chứng minh quan điểm của mình và thuyết phục người khác nghe theo mình thay vì sa đà vào những ngụy biện và công kích cá nhân.Người biết cách phản biện sẽ khiến cho việc tranh luận có kết quả tích cực hoặc tìm ra giải pháp cho vấn đề chứ không phải làm cho vấn đề thêm tệ hại. Hãy:
a. Tập đưa ra ý kiến độc lập, tránh a dua hùa theo số đông. Số đông không phải lúc nào cũng là chân lý.
b. Tập nghe nhiều hơn nói. Suy nghĩ kĩ trước khi mở miệng.
c. Think outside the box. Tập cách nhìn nhận vấn đề ở nhiều khía cạnh khác nhau, đừng đi theo lối mòn tư duy.
d. Hạn chế sa đà vào những tranh cãi vô bổ với những người không đưa ra được lý lẽ thuyết phục và chủ yếu là chửi bới mạt sát lẫn nhau.
e. Tập cách nhận biết và phản bác lại những luận điểm thiếu logic hoặc phi thực tế bằng những câu trả lời logic và thuyết phục
3. Tư duy đạo đức: Tư duy đạo đức hướng con người tới việc làm điều đúng, điều tốt theo tiếng gọi của lương tâm. Người có đạo đức sẽ không dễ dàng vì lợi ích cá nhân mà gây hại đến người khác, không vì một mâu thuẫn nhỏ mà có thể tước đoạt mạng sống người khác. Người có đạo đức cũng sẽ có dũng khí đấu tranh chống lại bất công trong xã hội. Có đạo đức và lương tâm, con người không mê tín sợ hãi thần thánh thờ cúng lung tung. Có đạo đức, con người sẽ biết làm thế nào để bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và loại trừ hủ tục. Một lương tâm trong sạch chính là kết quả của một nền tảng lý trí vững vàng. Muốn rèn luyện tư duy đạo đức, chúng ta phải:
a. Tìm hiểu và có cái nhìn đúng đắn về những nền văn hóa khác nhau. Đừng kì thị những gì không giống mình và nhất là khi mình hiểu biết quá ít về nó.
b. Quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề trong xã hội. Người không quan tâm về xã hội mình đang sống là người vô đạo đức.
c. Nếu có sẵn trong đầu định kiến/thành kiến về một điều gì đó mà không rõ lý do, hãy tìm hiểu kĩ về nó. Đôi khi định kiến ban đầu của bạn về vấn đề đó là hoàn toàn sai lệch.
d. Hạn chế những chuyện ăn uống nhậu nhẹt vô bổ với những người không đáng. Dành thời gian trò chuyện với cha mẹ, vợ con hoặc những người bạn thực sự.
e. Hãy kiên nhẫn trong việc dạy con. Đừng dùng đòn roi hoặc dạy con phục tùng vì sợ hãi mà hãy dùng lý lẽ để giải thích cho con biết chúng sai ở đâu.
f. Hãy quan tâm hơn tới cảm xúc và quyền lợi của người khác. Hãy đặt mình vào vị trí của người khác trước khi có hành động hoặc lời nói gây tổn thương cho người đó.
4. Tư duy cảm thụ thẩm mỹ: Tư duy cảm thụ thẩm mỹ giúp con người biết cảm nhận cái đẹp của thiên nhiên và nghệ thuật và nó liên quan mật thiết tới tư duy đạo đức. Những loại văn hóa phẩm rẻ tiền tập trung đánh vào những cảm xúc hời hợt dễ dãi và phi thực tế như các chương trình hài nhảm, truyện ngôn tình, game bạo lực … sẽ khiến con người mất đi tư duy cảm thụ thẩm mỹ và phá hỏng cảm xúc. Khi con người không biết cảm nhận cái đẹp cái hay, họ sẽ biết thờ ơ dửng dưng trước cái xấu cái ác. Ngược lại con người biết cảm nhận cái hay cái đẹp của một tác phẩm nghệ thuật, họ sẽ biết sống đầy yêu thương, trách nhiệm và ứng xử văn minh với nhau chứ không ích kỷ hay độc ác.
Tư duy cảm thụ thẩm mỹ còn giúp con người sống có ý nghĩa hơn khi biết cách hưởng thụ những giá trị tinh thần bên cạnh những giá trị vật chất. Có tư duy thẩm mỹ, con người sẽ biết phân biệt được thế nào là giá trị nghệ thuật và giải trí đơn thuần. Ở những nước có trình độ dân trí cao, tư duy cảm thụ thẩm mỹ của người dân cũng rất cao và phong phú. Nhờ tư duy thẩm mỹ cao, con người hiểu được rằng cuộc sống của mình có ý nghĩa hơn là việc chăm chăm kiếm thật nhiều tiền để thỏa mãn đời sống vật chất.
