Theo khảo sát của Bộ Văn Hóa, Thể Thao và Du Lịch năm 2013 thì trung bình một năm, một người Việt đọc 0,8 cuốn sách, tức là chưa tới một cuốn sách một năm. Giả sử cuốn sách đó có độ dày là 365 trang thì tính trung bình người Việt Nam chúng ta mỗi ngày chưa đọc tới một trang sách. Con số này quả là đáng xấu hổ nếu so sánh với người Nhật (10-20 cuốn sách/năm), người Mỹ (12 cuốn/năm) và người Trung Quốc (4,6 cuốn/năm). Quả vậy, việc đọc sách đối với người Việt hiện đại không phải là một thói quen mà là một điều xa xỉ. Người Việt Nam hiện đại phần lớn dùng thời gian rảnh rỗi của mình vào những việc vô bổ như xem những chương trình hài nhảm trên TV hoặc smart phone, chơi game online, tán gẫu với bạn bè ở các quán café và đi nhậu. Các bạn sinh viên ngoài việc phải đọc những cuốn đề cương bắt buộc để thi thì nếu có đọc sách cũng chỉ đọc truyện tranh hoặc truyện ngôn tình chứ không hề đọc sách thường thức, sách nghiên cứu hoặc các tác phẩm văn học kinh điển.
Cách đây không lâu, tôi có xem một video clip của một diễn viên hài độc thoại khá nổi tiếng trên mạng xã hội về vấn đề tại sao thanh thiếu niên Việt Nam không thích đọc sách. Anh này kết luận rằng nước ta thiếu nhà sách cũng như thể loại sách để đọc. Tôi không đồng ý về nhìn nhận này vì là một người hay đi nhà sách, tôi thấy ít ra ở Sài Gòn không thiếu các nhà sách lớn với số lượng và thể loại sách phong phú. Riêng sách cho thiếu nhi thì phải nói là quá tuyệt vời, từ truyện cổ tích, ngụ ngôn, cho tới sách lịch sử, thường thức khoa học cho tới sách dạy cách cư xử ở từng lứa tuổi, tất cả các sách đều được in màu trên giấy trắng rất đẹp. Không chỉ sách cho thiếu nhi mới phong phú, sách cho mọi độ tuổi, mọi trình độ đều rất đa dạng về hình thức và thể loại. Đó là còn chưa kể đến ngày nay các nhà sách lớn đều có dịch vụ mua sách trên mạng và giao sách đến tận nhà.
Nhớ lại khi còn nhỏ, sách thời bao cấp được in trên giấy vàng ố, chữ in lem nhem rất khó đọc, chủ đề thì rất hạn chế. Muốn tìm được một cuốn sách in trên giấy trắng và không bị lỗi in ấn còn khó hơn lên trời. Vậy mà thời đó người ta lại đọc sách nhiều hơn bây giờ. Nhiều người khi tôi khuyên nên tập thói quen đọc sách thì trả lời ngay không cần suy nghĩ rằng ngoài nhà sách có sách gì hay đâu mà đọc. Đây là một lời ngụy biện chống chế cho thói quen lười đọc của bản thân. Nếu là người thích đọc sách và quen đọc sách, nhà sách luôn là thiên đường của bạn.
I. Lợi ích của thói quen đọc sách từ khi còn nhỏ
Đọc sách có lợi không? Ai cũng biết rằng đọc sách là một thói quen rất tốt, nhưng tốt như thế nào thì hiếm ai có thể phân tích được rõ ràng mà chỉ nói chung chung mơ hồ. Các bạn học sinh không thích đọc sách vì ngoài chương trình học ở trường nhồi nhét quá nặng nề, đọc thêm sách cũng không giúp các bạn đạt được thành tích tốt hơn trong trường như là việc học tủ. Người lớn càng không đọc sách vì tốt nghiệp đại học có cái bằng rồi thì cần gì phải đọc nữa. Đọc sách đâu có giúp kiếm được nhiều tiền. Chính vì vậy mặc dù là biết rằng đọc sách là có ích nhưng rất ít người có ý thức biến việc đọc sách thành một thói quen hằng ngày cho mình.
Nhưng những người thích đọc sách hiểu rõ được những lợi ích lâu dài của việc đọc sách và mỗi loại sách mang lại cho chúng ta những lợi ích khác nhau. Những tác phẩm văn học nổi tiếng ngoài việc nuôi dưỡng cảm xúc và tâm hồn người đọc còn cung cấp cho chúng ta một vốn kiến thức khổng lồ về văn hóa và lịch sử của từng thời đại. Sách khoa học thường thức giúp nâng cao hiểu biết của người đọc về những điều xung quanh ta từ phong tục tập quán và các nền văn minh của nhân loại cho đến thế giới tự nhiên kỳ thú. Sách chính luận và triết học giúp tăng khả năng tư duy logic và khả năng nhìn nhận, phân tích vấn đề một cách khách quan, chính xác.
Ngoài ra đọc sách còn cải thiện khả năng ngôn ngữ của người đọc đáng kể. Những người có thói quen đọc sách thường sẽ có cách nói chuyện hoặc hành văn mạch lạc, súc tích, hấp dẫn và sử dụng từ ngữ chính xác hơn nhiều so với những người không thích đọc sách. Đừng hỏi tại sao giới trẻ ngày nay, trong đó có rất nhiều trí thức trẻ làm văn phòng, mắc nhiều lỗi chính tả và ngữ pháp ngớ ngẩn đến như thế khi viết. Tôi đã nhiều lần lắc đầu ngao ngán khi đọc những lá đơn xin việc đầy các lỗi hành văn ngô nghê và nhiều lỗi chính tả cơ bản đến mức khó tin. Người xưa từng nói: “Để viết được một trang sách, bạn phải đọc hàng trăm trang. Để viết được một quyển sách, bạn phải đọc hàng ngàn quyển.” quả không sai. Nếu bạn không đọc thường xuyên, viết một trang cho hoàn chỉnh cũng là điều quá khó.
Cuối cùng, đọc sách giúp cải thiện trí nhớ vô cùng hiệu quả vì khi đọc, chúng ta thường hay suy luận về những gì được việc trong sách. Điều này kích thích các tế bào thần kinh phải hoạt động tích cực để ghi nhớ và liên kết các sự kiện và dữ liệu lại với nhau. Thường thì sau khi đọc xong, chúng ta sẽ chỉ nhớ mang máng nội dung mình đọc. Điều mà chúng ta không ngờ được là bộ não của chúng ta đã ghi lại những thông tin liên quan tới chúng ta nhiều nhất, có ích nhất hoặc để lại ấn tượng sâu sắc nhất. Và đến khi ta nói hoặc viết, chúng lại xuất hiện trong đầu rồi thoát ra cửa miệng hoặc ngòi bút. Điều này cũng giống như mỗi ngày bạn bỏ ống heo vài ngàn tiền lẻ và không quan tâm tới nó. Một hai năm sau, khi đập ống ra, bạn sẽ vô cùng ngạc nhiên với số tiền bạn có được.
II. Người Việt lười đọc vì đâu?
Đọc sách có khó không? Xin thưa, sẽ là rất khó đối với những người không có kiên nhẫn và không có sự ham mê kiến thức. Nếu bạn không quen đọc sách, chỉ cần cầm cuốn sách lên đọc một vài trang, bạn sẽ cảm thấy buồn ngủ díu mắt lại và ngủ quên lúc nào không hay. Ngay cả khi không ngủ quên thì một người không có thói quen đọc sách sẽ khó mà tập trung được vào nội dung sách. Tôi đã từng khuyên nhiều bạn trẻ tập thói quen đọc sách và nhận được những câu trả lời rằng cho dù rất cố gắng, các bạn cũng khó có thể tập trung đọc, nhất là khi có điện thoại và iPad bên cạnh. Xét cho cùng thì những món đồ chơi công nghệ cao vẫn hấp dẫn giới trẻ hơn là những cuốn sách đầy chữ.
Thói quen đọc sách là một thói quen cần phải được tập luyện từ nhỏ chứ không phải bảo muốn đọc là tự nhiên có thể đọc được. Đó là việc đọc sách đòi hỏi kỹ năng tư duy, kỹ năng tưởng tượng và suy luận liên kết. Bộ não con người cũng như hệ cơ, cũng cần phải được tập thể dục thường xuyên thì mới phát triển khỏe mạnh được. Nếu bạn không luyện tập thể dục thể thao thường xuyên thì việc chạy bộ hoặc lao động tay chân sẽ khiến bạn cảm thấy mệt mỏi rã rời. Đầu óc cũng vậy, nếu không quen với việc tiếp nhận và phân tích thông tin cũng sẽ bị quá tải khi đọc sách. Mà khi đã mệt và chán rồi thì rất khó thuyết phục bản thân làm điều đó mỗi ngày để biến nó thành một thói quen được. (còn tiếp)
