III. Những kỹ năng và kiến thức các bạn trẻ thực sự cần phải trang bị cho mình
Đừng vội than trách khi lương người Việt thuộc hàng bèo bọt nhất khu vực hay đất nước Việt Nam luôn lạc hậu. Hãy nhìn vào một thực tế rằng năng suất làm việc của một người VN chỉ bằng 1/23 năng suất của một người Singapore, ta sẽ tự tìm được cho mình câu trả lời cho câu hỏi tại sao lương người Việt thấp nhất khu vực. Nếu các bạn còn đang là sinh viên đại học, hãy nghĩ đến việc tận dụng thời gian còn rảnh rỗi để bổ sung cho mình những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống và công việc trong tương lai thay vì dành thời gian quý báu ấy cho những chương trình gameshow tấu hài nhảm nhí trên truyền hình, những bộ phim ngôn tình phi thực tế hoặc cắm mặt cày game thâu đêm suốt sáng.
1. Kỹ năng tự chăm sóc bản thân và ứng phó khi gặp tai nạn: Ngay khi các bạn ở nhà với bố mẹ, hãy tập nấu nướng, dọn dẹp vệ sinh cá nhân cho ngăn nắp trong phòng của bạn và một số thường thức về y học để có thể tự chăm sóc cho mình khi ốm đau mà không cần phải làm phiền tới bố mẹ. Tự lập bắt đầu từ căn phòng của bạn. Nếu bạn đang là sinh viên, cho dù có là thủ khoa đi nữa mà vẫn chưa có những kỹ năng cơ bản này thì bạn còn thua cả một trẻ em lớp 3 lớp 4 ở các nước tiên tiến. Học cao để làm gì khi những điều cơ bản nhất cho bản thân mình cũng phải có người khác lo cho? Muốn làm việc lớn hãy bắt đầu từ những việc nhỏ nhất. Không tự lập thân được thì đừng nói tới chuyện lập nghiệp hay lo cho người khác.
Bạn có biết bơi không? Nếu chưa thì hãy đi học ngay đi. Bạn có biết cách dập một đám cháy mới bùng lên? Bạn sẽ làm gì nếu bị ngộ độc thực phẩm hoặc tụt huyết áp? Bạn có biết sơ cứu những vết thương ngoài da? Gặp trộm cướp, giật đồ, bạn xử lý thế nào? Trong nhà có người đột quỵ hay ngộ độc thực phẩm, bạn cấp cứu ra sao? Hãy nghĩ đến việc học những kỹ năng ứng phó với nguy hiểm vì nguy hiểm không chừa một ai. Những kỹ năng này thà học tốt nhưng không dùng tới còn hơn là đến khi cần thì lại mù tịt.
2. Kỹ năng quản lý thời gian và tiền bạc: Người trẻ tuổi thường dư thừa về thời gian nhưng thiếu thốn về tiền bạc. Điều đó không phải là điều đáng lo ngại. Điều đáng lo ngại là các bạn không biết làm thế nào để quản lý hai nguồn tài nguyên này cho hợp lý và hiệu quả. Nhiều bạn trẻ ngoài giờ đi học có quá nhiều thời gian rảnh rỗi mà không biết phải làm gì dần dần sẽ trở nên lười biếng, ù lì và dính vào những thói hư tật xấu. Cũng có nhiều bạn trẻ suốt ngày bận rộn nhưng hiệu quả làm việc vô cùng thấp, tốn công tốn sức nhưng chẳng việc gì ra việc gì. Hãy học cách quản lý thời gian hiệu quả để có thể làm được nhiều việc nhất trong khoảng thời gian ngắn nhất và dành những thời gian khác trong ngành cho việc giải trí nghỉ ngơi hợp lý. Quản lý thời gian là cả một nghệ thuật và phải được học hỏi ngay nếu muốn làm được những việc lớn lao.
Quản lý tiền bạc liên quan đến ba kỹ năng kiếm tiền, để dành tiền và xài tiền. Nếu chưa bao giờ tự kiếm tiền, hãy tìm một công việc làm bán thời gian để vừa học hỏi kinh nghiệm, vừa kiếm một khoản tiêu vặt thay vì ngửa tay xin tiền trợ cấp của cha mẹ hàng tháng. Kiếm được tiền bằng tự sức lao động của mình là một việc, việc còn lại là việc học cách quản lý chi tiêu hợp lý. Điều này rất cần thiết vì nó giúp bạn lập những kế hoạch tài chính cho gia đình riêng sau này hoặc biết cách quản lý tài chính nếu muốn tự lập bằng cách mở doanh nghiệp.
3. Kỹ năng xã giao: Có một câu ngụy biện rất phổ biến rằng những người học ngành tự nhiên tất nhiên sẽ kém những kỹ năng giao tiếp xã hội để biện hộ cho sự bê bối về ngoại hình và phong cách cũng như cách xã giao kém cỏi. Nhưng hãy nhớ một điều khi ra xin việc làm, nhà tuyển dụng vẫn có quyền từ chối những người thiếu những kỹ năng mềm tối thiểu trong cuộc sống cho dù bạn học ngành gì và có bằng cấp gì đi nữa. Trong công việc, những người thiếu kỹ năng giao tiếp dĩ nhiên sẽ ít có cơ hội phát triển hơn những đồng nghiệp khác. Các bạn trẻ ngày nay mặc dù có nhiều cơ hội giao tiếp xã hội hơn xưa nhưng lại có kỹ năng xã giao lại kém hơn hẳn. Từ khi mạng xã hội ra đời, con người có nhiều mối quan hệ hơn nhưng lại có kỹ năng giao tiếp xã hội kém hơn hẳn vì ẩn mình đằng sau những cái nick giả, họ dường như ít chịu trách nhiệm hơn về nội dung cũng như kỹ năng giao tiếp của mình.
Kỹ năng xã giao bao gồm rất nhiều khía cạnh từ việc bắt tay chào hỏi, giới thiệu bản thân cho tới cách chọn trang phục phù hợp với từng dịp khác nhau cho tới cách ăn uống trên bàn tiệc. Kỹ năng xã giao dạy người khi nào nên nói và khi nào nên im lặng lắng nghe ý kiến của người khác, lúc nào nên và lúc nào không nên tranh luận. Nhìn vào cách một người giao tiếp, người ta có thể phân biệt đâu là một doanh nhân thành đạt và đâu là một tay trọc phú lắm tiền, đâu là một trí thức thật sự và đâu là một kẻ lưu manh giả danh trí thức.Nên nhớ chúng ta đang sống trong một thế giới phẳng với tốc độ phát triển siêu tốc. Chúng ta không chỉ sống quanh quẩn bên lũy tre hay cái ao làng mà có rất nhiều cơ hội để vươn xa. Hãy nhìn sự quê mùa cục mịch và thô lỗ của những người mang học vị thạc sĩ tiến sĩ của nước ta khi ra nước ngoài để cảm thấy xấu hổ. Không tự nâng cao kỹ năng giao tiếp xã hội đồng nghĩa với việc tự lấy đi của bản thân mình rất nhiều cơ hội phát triển trong cuộc sống. Và nên nhớ, giao tiếp trên mạng xã hội cũng là văn hóa và cũng cần phải học tập và trau dồi.
4. Kỹ năng tranh luận và phản biện: Đừng bao giờ tự hào khi được khen là đứa con ngoan luôn vâng lời cha mẹ thầy cô mà chưa từng một lần dám cãi lại. Ở Việt Nam, phản biện là một kỹ năng bị cấm cản từ trong nhà cho đến khi đi học cho đến lúc đi làm thay vì được hướng dẫn và khuyến khích như ở các nước phát triển trên thế giới. Cha mẹ dùng quyền làm cha mẹ cấm con cái cãi lại. Kết quả của việc ép buộc học sinh học vẹt đã giết chết khả năng xử lý thông tin của học sinh để biến các em thành những người máy không có tư duy, chỉ biết vâng lời như một quán tính. Nơi công sở, những nhân viên dám lên tiếng chất vấn hoặc bất đồng ý kiến với sếp sẽ bị trù dập và cô lập. Xã hội chúng ta đang sống ngày nay là một xã hội theo kiểu “trên hát, dưới vỗ tay khen” chứ không hề có những ý kiến đóng góp trái chiều. Phải hiểu rằng phản biện là một kỹ năng cực kỳ quan trọng để thúc đẩy xã hội phát triển. Các bạn trẻ nếu các bạn đã có kiến thức, hãy sử dụng kiến thức của mình để tập thói quen phản biện tích cực. và phải được tạo điều kiện để tập phản biện. Đó là một điều bất kỳ một người trí thức nào cũng phải biết tận dụng. Một khi đã biết cách lập luận phản biện, bạn sẽ không dễ dàng bị người khác dắt mũi hoặc tin vào những điều được áp đặt.
Việc phản biện phải bắt nguồn từ việc diễn đạt một cách rõ ràng ý mình muốn nói cho người khác hiểu. Hầu hết các sinh viên tôi đã và đang dạy đều không biết cách diễn giải cho người khác hiểu ý của mình dù đó là một khái niệm rất đơn giản trong cả nói và viết chứ đừng nói tới việc là thuyết phục người khác. Một số không biết cách khái quát hoá hoặc cụ thể hoá một vấn đề. Một số không biết đâu là trọng tâm của vấn đề để tập trung khai thác. Số còn lại thậm chí không có khả năng tư duy độc lập mà luôn phải chờ ý kiến của người khác. Các lập luận của các bạn trẻ đưa ra để bảo vệ luận điểm của mình thường hời hợt, thiếu logic, không thực tế và sáo rỗng. Đó là một chướng ngại vật to lớn trên con đường phát triển bản thân của các bạn.
5. Kỹ năng xử lý thông tin: Để là một người trí thức đúng nghĩa, ngoài kiến thức chuyên môn, bạn phải là người có hiểu biết rộng về nhiều lĩnh vực văn hóa xã hội chứ không chỉ những gì mình được dạy ở trường lớp. Trong thời đại công nghệ thông tin ngày nay, con người thuận lợi hơn những thế hệ trước rất nhiều trong việc tìm kiếm những thông tin về mọi lĩnh vực. Tuy nhiên, đứng trước vô số những thông tin đa dạng, việc chọn lọc và xử lý thông tin là một kỹ năng phải học nếu bạn không muốn rơi vào tình trạng rối loạn thông tin. Quá trình xử lý thông tin gồm ba giai đoạn: 1. tiếp nhận thông tin (nghe, đọc, xem…) 2. phân tích thông tin ( đánh giá độ quan trọng, tính khách quan và sự trung thực của thông tin) và 3. chọn lọc thông tin để lưu trữ.
Trước tiên là việc tiếp nhận thông tin.Đã là người trí thức thì phải có thói quen đọc sách và biết cách tự học. Người Việt ngày nay thật đáng xấu hổ khi nằm trong top những quốc gia tiêu thụ bia nhiều nhất nhưng đọc sách ít nhất. Trong thời gian học đại học, hãy bỏ thời gian vào thư viện tìm tài liệu nghiên cứu về chuyên ngành của mình hoặc những gì mình thích. Máy tính của bạn dùng để lên mạng tìm tòi học hỏi mở mang kiến thức chứ không phải để chơi game hay chat. Những kỹ năng đọc nhanh, ghi chép nhanh, phân tích dữ liệu của các biểu đồ đồ thị hoặc sơ đồ gần như là quá xa xỉ đối với rất nhiều các bạn sinh viên.
Khi đã quen với việc tiếp xúc thông tin, bạn sẽ cần học cách đánh giá độ khách quan, trung thực và chính xác của những nguồn thông tin mà bạn tiếp thu được. Hãy học so sánh những nguồn thông tin trái chiều về cùng một vấn đề trước khi quyết định nguồn nào đáng tin cậy hơn để lưu trữ và sử dụng. Hãy đặt ra những câu hỏi phản biện về những thông tin mang tính ngụy biện hoặc thiên lệch mà ai đó cố tình muốn bạn tin theo. Việc chọn lọc và xử lý thông tin sẽ giúp bạn phân biệt đúng sai, suy nghĩ chín chắn và đưa ra những quyết định đúng đắn trong cuộc sống sau này.
6. Kỹ năng sử dụng ngoại ngữ: Việc sử dụng lưu loát một ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh là điều bắt buộc đối với một trí thức có bằng đại học hay cao học. Không có tiếng Anh đồng nghĩa với việc bạn từ bỏ những cơ hội học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn và kiến thức tổng quát sau này.Có một nghịch lý đáng buồn là mặc dù ai cũng biết tiếng Anh vô cùng quan trọng và số tiền cũng như thời gian đầu tư vào việc học tiếng Anh của người Việt Nam nhiều hơn hẳn so với người dân ở các quốc gia khác trong khu vực, trình độ tiếng Anh của các bạn trẻ vẫn kém hơn rất nhiều. Nhiều bạn học đủ mọi trường lớp tiếng Anh vẫn chưa thể nói được một câu giới thiệu bản thân lưu loát. Tôi cho đó là một sự lãng phí vô cùng to lớn.
Khi đến những nước châu Á khác, tôi luôn có một suy nghĩ tại sao người dân các nước Malaysia, Singapore, Hong Kong đều có thể sử dụng lưu loát nhiều ngôn ngữ một lúc trong khi sinh viên ta ì ạch mỗi một thứ tiếng Anh, ngôn ngữ phổ biến nhất mà vẫn không xong. Giỏi tiếng Anh không những giúp bạn tự tin hơn trong giao tiếp, có nhiều cơ hội học hỏi tiếp xúc với các nước văn minh tiên tiến mà nó còn giúp bạn mở mang kiến thức chuyên môn lẫn xã hội vì có rất nhiều tài liệu hay, khách quan được viết bằng tiếng Anh. Nếu bạn không chịu bỏ thời gian học tiếng Anh cho đàng hoàng nghiêm túc ở đại học, bạn đang khóa trái cánh cửa sự nghiệp của bạn trong tương lai và vứt đi chìa khóa.
7. Khả năng quyết định công việc tương lai: Hãy bỏ đi cái tư tưởng cha mẹ đặt đâu con ngồi đó, học đại học theo ước nguyện của cha mẹ bất kể mình có thích hợp hay không. Cha mẹ bạn có công mang đến cuộc sống cho bạn và nuôi dạy bạn nhưng báo hiếu bằng cách để cha mẹ quyết định nghề nghiệp của bạn là một điều hết sức tai hại vì bạn sẽ phải trả giá bằng cả tương lai của bản thân. Nếu bạn có gan đấu tranh cho tình yêu khi bị ngăn cấm thì bạn cũng nên dũng cảm chọn được ngành học mình yêu thích. Cũng đừng chọn một ngành học “hot trend” mà ai cũng muốn vào khi bạn không có đam mê và hiểu biết về nó. Hãy đủ tỉnh táo để hiểu rằng, không có bất kỳ công việc nào dễ dàng nhàn hạ lại được lương cao và con đường càng có nhiều người đi thì càng khó để bạn có cơ hội phát huy. Nếu bạn cảm thấy đại học không phải lựa chọn thích hợp của mình, hãy dũng cảm nói với cha mẹ và chọn cho mình hướng đi khác. Đại học không phải là cánh cửa duy nhất dẫn đến thành công.
Nếu các bạn đổ lỗi cho việc không biết chọn ngành gì để học khi vào đại học là do sức ép của gia đình hoặc do không có kinh nghiệm, điều này có thể miễn cưỡng chấp nhận được. Nhưng trong suốt bốn năm đại học, bạn vẫn không quan tâm đến việc khi ra trường mình sẽ chọn công việc gì để làm được thì đó là hoàn toàn do lỗi của các bạn. Nói về định hướng nghề nghiệp, hầu như rất ít sinh viên mới ra trường nghĩ đến việc chọn một công việc mình thật sự yêu thích cho dù lương thấp lúc đầu hoặc phải cực khổ để học hỏi kinh nghiệm mà luôn nhắm vào những công việc nhẹ nhàng lại có lương cao. Nhiều bạn đến học với tôi với mong muốn làm giáo viên tiếng Anh nhưng tôi không thấy được một chút lòng yêu nghề trong cách bạn trình bày cũng như không hề thấy sự nỗ lực của những bạn này trong quá trình học.
Ở độ tuổi này, tôi tin các bạn thừa chín chắn để hiểu rằng không có công việc nào chấp nhận và dung dưỡng sự lười biếng ỷ lại. Nếu bạn không chịu nỗ lực thì một việc nhỏ bạn cũng sẽ không làm được. Còn trẻ, tôi khuyên các bạn nỗ lực phấn đấu trong công việc, chịu khó học hỏi kinh nghiệm nếu bạn thực sự muốn thăng tiến. Còn nếu bạn chọn việc nhàn hạ, đến tuổi trung niên bạn sẽ bị đào thải do không bắt kịp những người trẻ năng động.
